McGoris #17 - Jak wyglądają obiekty przez amatorski teleskop?

Jestem posiadaczem teleskopu SkyWatcher Synta 8" 203/1200 i chciałem się podzielić wrażeniami oraz co można zobaczyć przez taki teleskop. Pokażę wam także kilka swoich szkiców, które symulują widok przez teleskop.

Orion

Na powyższym zdjęciu widać mnie i mój teleskop podczas spoglądania w jedną z najpiękniejszych i wyróżniających się zimowych konstelacji - w Oriona. Trzy gwiazdy ułożone w jednej linii (pas Oriona) oraz 4 je otaczające.
Orion jest obszarem nieba bardzo bogatego w mgławice (obszary gwiazdotwórcze) oraz zawiera ciekawe gwiazdy.


1. Gwiazdy
 

Rigel (Beta Orionis)

Zacznijmy od najjaśniejszych. Na pierwszy strzał gwiazda Rigel (Beta Orionis) - (prawa stopa Oriona) - najjaśniejsza gwiazda konstelacji, która znajduje się w "prawym, dolnym rogu", prawidłowo powinienem powiedzieć w południowo-zachodnim rogu. Błękitny, jasny superolbrzym o pięknej błekitnej barwie (typ widmowy B) i jest o ok. 78x większa od naszego Słońca. Jest oddalona o ok. 800 lat świetlnych od nas. W teleskopie widać piękną, błękitną, jasną gwiazdę.

Betelgeza (Alfa Orionis)

Po przeciwnej stronie w "górnym lewym rogu" (północno-wschodnim rogu) jest pomarańczowa gwiazda - Betelgeza (Alfa Orionis). Kandydatka na supernową - gwiazda jest już ku końcowi swojego życia i może w najbliższym czasie (w skali kosmicznej) wybuchnąć jako supernowa - na niebie będzie niesamowicie jasny punkt, nawet jaśniejszy od Księżyca w pełni. Ma piękną, pomarańczową barwę. Jest to jedna z największych znanych gwiazd, jest nawet o ponad 1000x większa od naszego Słońca. W teleskopie widać piękną, pomarańczową, jasną gwiazdę.

Bellatrix (Gamma Orionis)

W północno-zachodnim rogu jest gwiazda Bellatrix. Ta gwiazda wyróżnia się tym, że jest troszkę niżej niż Betelgeza. A ma także piękną, błękitną barwę i typ widmowy B. Ze wszystkich widocznych gwiazd, jest ona najbliżej nas i oddalona jest o ok. 250 lat świetlnych.

Saiph (Kappa Orionis)

W południowo-wschodnim roku, ta najsłabsza gwiazdka to Saiph.

Pas Oriona (Alnitak, Alnilam, Mintaka)

Najbardziej wyróżniające się trzy gwiazdy, ze względu na ich ułożenie w jednej linii.
 


2. Mgławice


Wielka Mgławica Oriona (M 42 i M 43)

Najbardziej znanym i pięknym obiektem gwiazdotwórczym jest Wielka Mgławica Oriona. Jest to najbliższy nam obszar formowania się gwiazd (ok. 1340 lat świetlnych od nas). Jest doskonale widoczna gołym okiem pod w miarę przyzwoitym niebem. Jest to mgiełka na południe od pasa Oriona. Na niebie widać ją jako przymgloną gwiazdę, a pod baardzo ciemnym niebem widać taką jakby otoczkę.

W teleskopie się niesamowicie pięknie prezentuje. Widać kształt i lekkie struktury mgławicy ("łuk" i pociemnienia). W centrum widać cztery gwiazdki blisko siebie - gromadę Trapez. Są to gwiazdy bardzo młode i są powiązane z mgławicą. Oto szkic tego obiektu:

Wielka Mgławica Oriona przy bardzo dobrym niebie.

Jest to jedyna chyba mgławica, na której możemy dostrzec delikatny kolorek. W 8" teleskopie lekko zajeżdża seledynowym, choć w większych teleskopach podobno można dostrzec lekki róż/fiolet. Resztę tego typu obiektów widać w odcieniach szarości - ludzkie oko nie jest w stanie dostrzec koloru tak słabego światła :(.



Messier 78 (M 78)

Jest to mgławica refleksyjna znajdująca się w gwiazdozbiorze Oriona, niedaleko pasa Oriona. Nie jest to jakoś mega-ciekawy obiekt. Widać go tylko jako lekką plamkę światła, gdzie w centrum są dwie gwiazdki.
Jedyna ciekawostka jest taka, że jest to jedna z najjaśniejszych mgławic refleksyjnych i fotograficznie wygląda nawet ładnie. Mgławica refleksyjna to oczywiście pył i gaz, który odbija światło od pobliskich gwiazd. Zrobiłem szkic tego obiektu:

Woźnica

Gwiazdozbiór Woźnicy jest bardzo wyróżniającym się układem gwiazd, gdyż posiada bardzo jasne, wyraźne gwiazdy. Widoczny jest od jesieni do wiosny. Najlepiej widoczny jest zimą, gdy góruje dość wysoko. Gwiazdy tworzą charakterystyczny "pięciokąt". W lecie widoczna jest tylko nisko nad północnym horyzontem gwiazda Kapella.

Woźnica - zdjęcie z programu Stellarium.

1. Gwiazdy


Capella (Koza) - Alfa Aurigae

Jedna z najjaśniejszych gwiazd jesienno-zimowego nieba. Jest szóstą co do jasności gwiazd na niebie. Kapellę określa się jako tworzącą na niebie lewe ramię Woźnicy, który wiezie na nim kozę (stąd też nazwa Koza).

Capella jest to układ wielokrotny. Składa się z dwóch składników (Capella Aa i Capella Ab), które są żółtymi olbrzymami o typie widmowym G. Okrążają się bardzo blisko siebie, bo w odległości ok. 100 mln km, czyli bliżej niż odległość Ziemi od Słońca. Optyczne rozdzielenie jest raczej niemożliwe i rozdzielić można tylko spektroskopowo. W odległości ok. 1/6 roku świetlnego główną parę okrążają także 2 czerwone karły Capella Ha i Capella Hb.

Układ leży mniej więcej 42 lata świetlne od nas.

1. Gromady w Woźnicy

W gwiazdozbiorze Woźnicy znajdują się piękne 3 gromady otwarte, leżące niedaleko siebie a nawet prawie w jednej linii. Mowa o gromadach M37, M36 i M38 z katalogu Messiera. W lornetce widać je pod ciemniejszym niebem jako dość wyraźne mgiełki. W teleskopie widać piękne skupiska gwiazd. Oto szkic z obserwacji:

Ta malutka mgiełka widoczna pod gromadą M38 to NGC 1907. Niewielka gromada, obiekt ciężko dostrzec pod jasnym niebem. Te trzy gromady znajdują się mniej więcej w odległości ok. 3600 - 4100 lat świetlnych od nas.

Galaktyka Andromedy(M 31) i Galaktyka w Trójkącie(M 33)

Dwie najbliższe nas galaktyki. Galaktykę Andromedy można ujrzeć nawet gołym okiem jako słabą mgiełkę na niebie (oczywiście pod w miarę ciemnym niebem). A przy ekstremalnych warunkach nawet M 33.

Spróbujcie znaleźć gwiazdozbiór Kasjopei (takie W albo 3) Potem idźcie na południe od niej. Spróbujcie znaleźć słabą mgiełkę :) Zdjęcie z programu Stellarium.

Galaktyka Andromedy jest oddalona aż o ok. 2,5 miliona lat świetlnych od nas. Mimo że jest to najbliższa nam galaktyka, odległość jest niewyobrażalna. Galaktyka jest także większa od naszej Drogi Mlecznej, bo ma średnicę nawet ok. 220 000 lat świetlnych. Jak sama nazwa wskazuje, widać ją w gwiazdozbiorze Andromedy.

Galaktyka Andromedy - źródło: astrofotografia.com.pl, autor: Piotr Sadowski.

Już w lornetce obiekt robi spore wrażenie, gdy widzimy sporą już owalną mgiełkę. I uwaga! Widać tak naprawdę prawie samo jądro galaktyki. Jej rozmiar kątowy na niebie wynosi aż 6x rozmiar kątowy Księżyca na niebie. Galaktyka jest zbyt słaba by ją ujrzeć w całości.

W teleskopie pod naprawdę porządnym, ciemnym niebem robi wrażenie. W 8" teleskopie widać spore jądro oraz długą otoczkę. W dobrych warunkach można się dopatrzeć pasów pyłowych. Oto mój szkic:

Pod jądrem widać 2 pasy pyłowe - czyli te ciemne kreski. W polu widzenia szerokokątnego okularu mamy jeszcze dwa obiekty. Tą lekko przymytą gwiazdkę u góry i słabą mgiełkę poniżej. Są to galaktyki M 32 i M 110. Są to galaktyki karłowate eliptyczne i okrążają galaktykę Andromedy.


Galaktyka w Trójkącie to galaktyka oddalona o ok. 2,5-3,0 miliona lat świetlnych od nas. Jest drugą pod względem jasności galaktyką na niebie. Jak wspomniałem przy niesamowicie ciemnym niebem widać ją gołym okiem i miałem okazję ją wypatrzeć zerkaniem. Jej jasność to 5,7 magnitudo. Galaktyka jest mniejsza od Drogi Mlecznej i ma średnicę ok. 60 000 lat świetlnych. Jak sama nazwa wskazuje, widać ją w gwiazdozbiorze Trójkąta.

Jeśli chodzi o obserwację, to obiekt nie jest łatwy. Mimo że jasność obserwowalna to aż 5,7 mag, to obiekt ma bardzo małą jasność powierzchniową. Wymaga dość ciemnego nieba. Galaktykę można już zaobserwować przez lornetkę jako trudną do odróżnienia od tła sporą plamę. W 8" teleskopie to także jest trudny obiekt, bo ciężko ją od tła odróżnić. Raz przy obserwacjach lekko zamajaczyła mi struktura spiralna.

Galaktyka w Trójkącie. Źródło: ESO

Wielka Niedźwiedzica (Wielki Wóz) oraz Psy Gończe

Najbardziej charakterystyczny i znany gwiazdozbiór. Zna go każdy, nawet ktoś, kto w astronomię się nie angażuje. 7 jasnych gwiazd tworzące asteryzm Wielkiego Wozu. Może i niepozorne 7 gwiazd, ale w tamtym obszarze jest dużo skarbów :)

Wielka Niedźwiedzica oraz Psy Gończe (dwie gwiazdki) oraz jaśniejsze galaktyki. Zdjęcie z programu Stellarium.

Galaktyki

W Wielkiej Niedźwiedzicy i Psach Gończych aż roi się od galaktyk. Jest w niej sporo gromad galaktyk.


Galaktyka Wir - M 51

Bardzo znany obiekt, dwie galaktyki blisko siebie. Możliwe, że spora większość będzie tą galaktykę kojarzył widząc przypadkowo w internecie czy na jakichś zdjęciach. Messier 51, zwana jako Galaktyka Wir - galaktyka jest oddalona o ok. 25 mln lat świetlnych i leżą tak naprawdę w gwiazdozbiorze Psów Gończych, ale jest niedaleko końca dyszla Wielkiego Wozu.
Oto i one:

Messier 51 oraz NGC 5195 (ta mała po prawej) - zdjęcie z teleskopu Hubble'a - źródło: NASA, ESA, S. Beckwith

A jak obiekt widoczny jest przez teleskop? Jest to jeden z moich ulubionych obiektów. Najlepiej jest widoczna wiosną, gdy galaktyka góruje prawie w zenicie.
Jest to jedna z kilku galaktyk, na której pod bardzo ciemnym i przejrzystym niebem - można dostrzec ramiona spiralne. W 8" teleskopie ładnie majaczą, a w większych aperturach to widać je bardzo wyraźnie. Oto mój szkic:

Obiekt przepiękny. Im ciemniejsze niebo, tym lepszy efekt :) Pod takim niebem, M 51 możemy zobaczyć nawet przez lornetkę jako małą mgiełkę.



Galaktyka Wiatraczek - M 101

"Galaktyka Wiatraczek", zwana także jako kółko zębate, jest to piękna galaktyka spiralna, która jest dosyć spora kątowo. Niestety problem z nią jest taki sam mniej więcej jak z galaktyką M 33. Jest słaba powierzchniowo i wymaga ciemnego nieba, by odróżnić ją od tła. Oddalona jest o 21 milionów lat świetlnych i jest niedaleko dyszla Wielkiego Wozu, tylko że po przeciwnej stronie co M 51. Oczywiście w teleskopie widać sporą, słabą pojaśnioną plamę. Struktury spiralnej się nie dopatrzyłem w 8" teleskopie, ale podobno w większych teleskopach można. Nie zrobiłem jej szkicu. Może tej wiosny zrobię to wrzucę.

Galaktyka Messier 101 - źródło: European Space Agency & NASA Acknowledgements

Szkic M101. Delikatnie majaczy jedno ramię spiralne.

Galaktyka Bodego i Galaktyka Cygaro (M 81 i M82)

Jedne z najłatwiejszych i najładniejszych galaktyk w Wielkiej Niedźwiedzicy. Nazwa pochodzi od nazwiska odkrywcy Johanna Elerta Bodego. Obie galaktyki są oddalone o ok. 12 milionów lat świetlnych. A od siebie nawzajem są oddalone o zaledwie 150000 lat świetlnych.

Po lewej M81, po prawej M82 autor: Johannes Schedler, źródło: apod.nasa.gov

Prawdopodobnie w skutek zbliżenia się galaktyki M81 do M82, siły pływowe stworzyły 2 piękne ramiona.

Obiekt jest bardzo jasny, jasność M81 to ok. 6,9 mag, czyli pod ekstremalnie ciemnym niebem można ją wypatrzyć nawet gołym okiem. Możliwe, że udało mi się ją raz wypatrzyć, ale nie mam pewności.
Widać je już w lornetce jako dwie malutkie mgiełki obok siebie, a w 8" teleskopie widać:

Wyraźną mgiełkę - M81 i jasną krechę - M82.

Niedaleko tych galaktyk można także dojrzeć 2 galaktyczki z katalogu NGC: NGC 3077 i NGC 2976. Na szkicu jest widoczna blisko lewej krawędzi malutka mgiełka - NGC 3077. Druga nie mieściła się w kadrze.

Ale widziałem jedną, niesamowitą rzecz w galaktycę M82. Supernową! SN 2014J pojawiła się w styczniu 2 lata temu (rok 2014) i była widoczna przez miesiąc po czym zaczęła stopniowo gasnąć. To było niesamowite wydarzenie ujrzeć wybuch supernowej z odległej galaktyki przez amatorski teleskop.
Widać było słabą gwiazdkę na tle "kreski". Maksymalnie miała jasność ok. 10-11 mag.


M 106

Bardzo ciekawa galaktyka w Psach Gończych. Jest to galaktyka Seyferta typu II, czyli taka pół spiralna, pół nieregularna z bardzo jasnym jądrem. Oddalona jest o ok. 23 mln lat świetlnych. W teleskopie jest bardzo ładnym obiektem i można się dojrzeć nawet lekkich struktur galaktyki. Widać bardzo jasne jądro oraz ciemniejszą otoczkę dookoła. Oto szkic:

NGC 2841

Bardzo ciekawa galaktyka spiralna w Wielkiej Niedźwiedzicy. Ma bardzo jasne jądro, gdyż jest to jeden z typów galaktyk aktywnych. Leży ok. 46 milionów lat świetlnych stąd.
Ma średnicę ok. 150 000 lat świetlnych. Wykonałem szkic tego obiektu. Oto szkic:

Galaktyka Kokon (NGC 4485 & NGC 4490)

Dwie piękne galaktyki, u których doszło do bliskiego spotkania. NGC 4490 (ta większę galaktykę) zniekształciła ramiona jej nieregularny sąsiad NGC 4485. Niegdyś ta galaktyka była spiralna, ale na skutek oddziaływania grawitacyjnego zrobiła się nieregularna. Oto szkic tych galaktyk. Swietnie się prezentują w 8" teleskopie, w szczególności pod ciemnym niebem. Najtrudniej jest wypatrzeć tą małą galaktykę (ok. 12 mag). Znajdują się ok. 25 mln lat świetlnych stąd. Oto szkic:

Widoczne są jako małe mgiełki. Ta druga jest bardzo słaba.

Galaktyka Wieloryb (NGC 4631)

Jeszcze jedna ładna i dość dziwna galaktyka. Leży w gwiadzozbiorze Psów Gończych

W gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy i Psów Gończych aż roi się od galaktyk. Wybrałem tylko te najładniejsze. Tak to widziałem ich co najmniej 30+ w tamtym obszarze. Znajduje się ok. 25 mln lat świetlnych od Ziemi i jest galaktyką spiralną z poprzeczką.

Galaktyka Wieloryb i mniejsza NGC 4627. Autor: Adam Block/Mount Lemmon, źródło:
http://www.caelumobservatory.com

W 8" teleskopie przepięknie się prezentuje. Widać ją jako podłużną mgiełkę. Mam szkic tego
obiektu:

Niedaleko tej galaktyki znajduje się jeszcze tzw. Galaktyka Łom (albo "Kij hokejowy") - NGC 4656. Jest dość trudna do wypatrzenia i wymaga bardzo ciemnego nieba. W szerokokątnym okularze obie mogą się w kadrze zmieścić i widać takie dwie "krechy". Świetnie to widać.:)

Pewnego razu udało mi się zerkaniem wypatrzyć małą galaktyczkę NGC 4627, która ma jasność 12 magnitudo. Obiekt bardzo trudny do wypatrzenia.

Łabędź, Lutnia i Orzeł

Przez konstelację Łabędzia, Orła, potem w stronę Strzelca, gdzie jest centrum naszej galaktyki przechodzi Droga Mleczna - nasza galaktyka. Jasny, przymglony pas najlepiej widoczny latem i jesienią, przechodzący przez cały nocny nieboskłon. Widoczna jest pod niebem z dala od sztucznych świateł. Mam taką jedną miejscówę w pobliżu mnie, gdzie zasięg gołym okiem sięga nawet > 6 mag. Idealnie widać na tle jasnego pasa ciemne obłoki gazu i pyłu i ich kształt.

Tak wygląda Droga Mleczna z Bieszczad - źródło: http://odkrywcyplanet.pl/droga-mleczna/

1. Gwiazdy i Droga Mleczna

Jak wycelujesz teleskop/lornetkę w Drogę Mleczną, to ujrzysz niesamowity rój gwiazd. Jak włożę sobie szerokokątny okular to w Łabędziu czy Orle to jeden potężny rój/mrowisko.

2. Mgławice planetarne.

Nie nie :) Nie ma to nic wspólnego z planetami. Mgławice planetarne są to obłoki gazu i pyłu, które wyrzuciła mniej masywna gwiazda po zakończeniu syntezy jądrowej w jej wnętrzu. W ich centrach są przeważnie białe karły.



M 57 w Lutni

Istny klejnot letniego nieba. Jest to jedna z najbardziej znanych mgławic planetarnych i jest oddalona o ok. 2300 lat świetlnych. W 8" teleskopie wygląda jak malutki pierścionek, taki obwarzanek :) W większych teleskopach przy dużym zoomie można dostrzec nawet centralnego, białego karła o jasności ok. 15 mag. Mam szkic tego obiektu.

Mgławica M57, klejnot letnich, ciepłych nocy :)

Mgławica Hantle (M 27)

Piękna, spora mgławica planetarna leżąca w gwiazdozbiorze Liska (niedaleko łabędzia). Widoczna jest już bez problemu w lornetce jako malutka plamka. W 8" teleskopie mgławica robi spore wrażenie, zwłaszcza przy ciemnym niebie. Przy dużym powiększeniu można zerkaniem wypatrzeć centralną gwiazdkę (ok. 13,5 mag). Oto szkic tego obiektu:

Szkic dość stary, ale zrobię może w lecie lepszy.

Herkules

1. Gromady kuliste

M13

Jest to największa gromada kulista nieba północnego. Niestety nie dorównuje największym gromadom jak Omega Centauri i 47 Tucanae z nieba południowego (u nas nie widać :'( ). Ale jej widok jest naprawdę piękny. Przy bardzo ciemnym niebie pięknie rozbita aż do centrum. Oto szkic:

Ciut przesadziłem z jasnością. W 5mm okularze (powiększenie 240x) widać jeszcze piękniej rozbicie owej gromady.

M 92

Gromadka bardziej skromna, ale też fajny obiekcik i też leży w gwiazdozbiorze Herkulesa. Nie robiłem szkicu tego obiektu, może zrobię niedługo (jak będę miał dostęp do bezchmurnego nieba).

Panna, Warkocz Bereniki i Lew

Wiosna to najlepszy okres na obserwacje galaktyk. Gwiazdozbiory: Panny, Warkocza, Lwa i Wielkiej Niedźwiedzicy to istna czwórca jeśli chodzi o galaktyki. Rok temu widziałem ich co najmniej z kilkadziesiąt. W Pannie znajduje się gromada galaktyk, która zawiera ok. 2000 galaktyk. Centrum gromady odległe jest o ok. 53 miliony lat świetlnych.

Łańcuch Markariana

Nie ma to jak ujrzeć 10 galaktyk w jednym polu widzenia szerokątnego okularu przez 8" teleskop... Jak się lekko przesunie teleskop to nawet ze 14.
Piękny pas galaktyk. 

Łańcuch Markariana w Pannie. Autor: Hewholooks, źródło: wikipedia.org

Od prawej: Te dwie duże galaktyki to: M84 i M86, które są najjaśniejsze, dalej w lewo mamy tzw. "Oczy". Są to galaktyki NGC 4438 (na dole) i  NGC 4435 (na górze). Następne dwie to NGC 4461 (na dole) i NGC 4458 (na górze). I ostatnie dwie to NGC 4473 i NGC 4477.

W 8" teleskopie pod bardzo ciemnym niebem jestem w stanie zaobserwować 10 galaktyk w polu widzenia. Dostrzec można jeszcze te małe kurduple niedaleko M84 i M86. Oto szkic:

Galaktyka Sombrero (M 104) 

Wyjątkowa galaktyka, ze względu na jej wygląd. Galaktyka spiralna typu Sa, która jest ustawiona prawie że kantem. Ma duże, jasne jądro, słabo rozwinięte ramiona spiralne i jest przysłonięta grubym pasem gazu i pyłu. Odległa jest o ok. 30 mln lat świetlnych i nie jest pewne czy należy do jakiejś grupy galaktyk.

Galaktyka Sombrero. Źródło: ESO

Mam szkic tego obiektu. Trochę słabo mi wyszło ale coś tam widać. W 8" teleskopie można dojrzeć się ciemnego pasa przechodzącego przez niewielką mgiełkę.

Triplet Lwa

Piękna, mała grupka galaktyk w konstelacji Lwa. 3 najjaśniejsze. Są oddalone o ok. 35 mln lat świetlnych od nas. M65, M66 oraz NGC 3628.

Triplet Lwa. Po lewej to Galaktyka "Hamburger" - NGC 3628 oraz od góry: M65 i M66

Galaktyki są świetnie widoczne i mieszczą się w kadrze 30mm okularu. Pod ciemnym niebem świetnie się prezentują i jest to jeden z moich ulubionych obiektów:

Galaktyka Igła (NGC 4565)

Ach, jeden z moich ulubionych obiektów. Leży w gwiazdozbiorze Warkocza i jest oddalona o 30 milionów lat świetlnych.

Z angielskiego "Needle Galaxy" i często nazywam ją "nidel". Niesie ze sobą nawet ciekawą historię! Obserwowałem raz z kumplem galaktyczki :) Wtedy jeszcze nie byłem tak doświadczony. Najpierw szukałem sam, ale nie mogłem znaleźć. Potem obaj szukaliśmy Ja patrzę przez szukacz, on w okular. Patrzymy w Stellarium gdzie to jest i szukamy. Nie znaleźliśmy, szukaliśmy z pół godziny. Potem kolega patrzył sobie losowo przez teleskop. I ją znalazł!! HAHAHA!

Przepiękna "igła" bo wygląda jak igła, dłuuga, cieńka krecha.

Podsumowanie:

Tak naprawdę widziałem naprawdę mnóstwo obiektów. Jakby liczyć galaktyki, gromady i mgławice to grubo ponad setkę. Jeżeli zrobię szkice większej ilości obiektów to zaktualizuję posta i wrzucę. Wrzucić mam zamiar: mgławice w Strzelcu, gromadę otwartą M11, kilka gromad otwartych i planety.

Zapraszam także do przeczytania relacji z obserwacji oraz przejrzeć kilka szkiców:

OBSERWACJE LATO
OBSERWACJE JESIEŃ


Jeżeli wam się podobało to udostępniajcie, lajkujcie. Dajcie znać, czy któryś z obiektów udało wam się zaobserwować. Zadawajcie swoje pytania dotyczące astronomii w komentarzach.

Zapraszam także do polubienia strony na Facebooku: facebook.com/mcastronomia

ZOBACZ TEŻ:

McGoris #112 - Supernowe i pozostałości po nich

McGoris #59 - Jak wyglądałyby planety Układu Słonecznego, gdybyśmy wstawili je na miejscu Księżyca?

McGoris #57 - Teleskop Hubble'a - jeden z najważniejszych instrumentów w historii astronomii