Pewnie każdy z was pamięta, jak byliście mali i wam mama bądź tata pokazywali na niebie Wielki Wóz - charakterystyczny układ złożony z 7 gwiazd. Wielki Wóz jest bardzo charakterystyczny, zawsze lubiłem ten układ gwiazd, jest dla mnie magiczny. Głównie to dlatego, że to pierwszy taki "gwiazdozbiór" jaki poznałem.
Na początku trzeba zaznaczyć, że Wielki Wóz i Mały Wóz to nie są gwiazdozbiory, a tzw. asteryzmy - czyli takie układy gwiazd, które tworzą jakiś charakterystyczny kształt, ale są np. częściami innych, oficjalnie przyjętych gwiazdozbiorów.
Wielki Wóz to część gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, zaś Mały Wóz - Małej Niedźwiedzicy.
Obie konstelacje są gwiazdozbiorami okołobiegunowymi, co oznacza, że z naszej szerokości geograficznej widoczne są przez cały rok. Koniec dyszla Małego Wozu to tzw. Gwiazda Polarna, która wskazuje biegun północny Ziemi.
Wielki Wóz latem jest widoczny na północnym zachodzie i jedzie pod górkę.
Jesienią Wielki Wóz przemieszcza się na północ i zaczyna jechać z górki.
Zimą leci z przepaści, a wiosną dachuje wylatując w zenit :D
1. Wielki Wóz i Mały Wóz.
Poniższa ilustracja przedstawia asteryzm Wielkiego Wozu (kolor żółty) oraz cały gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy (całość).
 |
| Wielki Wóz na letnim niebie. Kolorem żółtym zaznaczony jest Wielki Wóz, a całość to Wielka Niedźwiedzica. |
2. Wielka i Mała Niedźwiedzica - znaczenie w mitologii.
Wielka Niedźwiedzica jest przedstawiona jako nimfa Kalisto, jedna z kochanek Zeusa. Żona Zeusa - Hera, ukarała ją zaraz po tym jak Kalisto urodziła syna Arkasa, zamieniając ją w Niedźwiedzicę. Arkas, syn Kalisto jak wyrósł, był myśliwym, polował. Pewnego razu Hera zaprowadziła Arkasa w miejsce, gdzie mieszkała jego matka. Arkas spotykając niedźwiedzia (nie wiedząc, że ta niedźwiedzica to jego matka) rzucił oszczepem. Zeus zainterweniował. Umieścił Wielką Niedźwiedzicę (Kalisto) oraz Małą Niedźwiedzicę (jej syna, Arkasa) na nieboskłonie. Hera poprosiła Posejdona, boga morza, by zabronił obu niedźwiedziom odpoczywać w morzu jak to robią inne konstelacje. Dlatego oba gwiazdozbiory krążą wokół bieguna.
3. Gwiazdy Wielkiego Wozu
Asteryzm Wielkiego Wozu składa się z 7 najjaśniejszych gwiazd gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy.
Dubhe - druga pod względem jasności gwiazda w Wielkiej Niedźwiedzicy. Jest najodleglejsza z pozostałych gwiazd. Dzieli ją od nas ok. 123 lata świetlne. Jest to układ podwójny - Żółto-pomarańczowy olbrzym o typie widmowym K0III oraz dużo mniejsza, gorętsza gwiazda o typie widmowym F0V. Układ gwiazd jest oddalony o ok. 123 lata świetlne od Ziemi. Dubhe i jej towarzysza można zaobserwować przez amatorski teleskop. Dubhe A jest większa od naszego Słońca aż 30 razy.
 |
| Dubhe i jej blada towarzyszka. |
Merak (β UMa) - Jest to zwyczajna, biała gwiazda ciągu głównego o typie widmowym A1V. Jest gorętsza i trzykrotnie większa od naszego Słońca. Znajduje się w odległości ok. 80 lat świetlnych od nas. Jest 3,02x większa od naszego Słońca.
Phecda(lub Phad) (γ UMa) - Układ podwójny złożony z dwóch gwiazd - gwiazdy ciągu głównego o typie widmowym A0V oraz pomarańczowego karła (K2V). Układ leży w odległości ok. 83,2 lat świetlnych od nas, a jego największy składnik jest 3,04x większy od naszego Słońca. Gwiazda jest gorętsza od naszego Słońca.
Megrez - Najmniej jasna gwiazda z siedmiu gwiazd Wielkiego Wozu. Jest to biała gwiazda ciągu głównego o typie widmowym A3V i leży w odległości 58,4 roku świetlnego. Jest 2,2x większa od naszego Słońca.
Alioth - Najjaśniejsza gwiazda w Wielkiej Niedźwiedzicy. Stanowi początek dyszla Wielkiego Wozu. Jest to biały podolbrzym o typie widmowym A1III-IV. Leży w odległości 82,6 roku świetlnego od nas i jest 4x większa od naszego Słońca.
Mizar i Alkor - Piękny układ wielokrotny gwiazd. Jak spojrzymy na Wielki Wóz i popatrzymy na gwiazdę w środku dyszla Wielkiego Wozu, blisko niej ujrzymy drugą, słabszą gwiazdkę. Ta jaśniejsza to Mizar, a ta słabsza to Alkor.
Mizar jest to aż układ poczwórny! Dwa najjaśniejsze składniki - Mizar A i Mizar B, są do rozdzielenia przez amatorski teleskop i są oddalone od siebie o 14 sekund łuku. Każda z nich jest także podwójna i rozdzielić je można tylko metodą spektroskopową. Gwiazdy oddalone są o ok. 83 lata świetlne. Obie gwiazdy są o 2,4x większe od naszego Słońca.
Alkor leży ok. 12 minut kątowych od Mizara. Jest to układ podwójny dwóch gwiazd: Biała gwiazda ciągu głównego o typie widowym A5V oraz w odległości jednej sekundy kątowej bardzo słaby, czerwony karzeł. Alkor A jest o 1,8 raza większy od Słońca. Wielkością i typem widmowym jest podobny do Syriusza, tylko, że leży 10x dalej.
Alkaid/Benetnash - Koniec dyszla Wielkiego Wozu. Jest to najgorętsza gwiazda, jest to gwiazda o typie widmowym B3V i jest błękitną gwiazdą ciągu głównego. Jest o 3,4 raza większa od naszego Słońca.
Jak można zauważyć, większość z tych gwiazd (Merak, Phecda, układ 6 gwiazd Mizara i Alkora, Megrez) leżą w podobnej odległości - ok. 80 lat świetlnych, a także posiadają bardzo podobny typ widmowy. Oznacza to, że prawdopodobnie powstały one w jednym obłoku molekularnym, w jednej mgławicy.
Na koniec porównanie wielkości gwiazd Wielkiego Wozu do wielkości Słońca:
4. Wielki Wóz jako gwiezdny drogowskaz.
Gwiazdy z Wielkiego Wozu mogą nas poprowadzić do innych gwiazdozbiorów i ich najjaśniejszych gwiazd.
1. Jeżeli pójdziemy po linii tylnej osi wozu (Merak i Dubhe) to dotrzemy do Gwiazdy Polarnej, czyli Polaris, która wskazuje północną oś Ziemi.
Polaris zaś stanowi koniec dyszla Małego Wozu, a dokładniej ogon Małej Niedźwiedzicy.
2. Dwie gwiazdy przy końcu dyszla Wielkiego Wozu(Mizar i Alkaid) poprowadzą nas do Arktura - pomarańczowego olbrzyma, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Wolarza.
3. Jeżeli poprowadzimy linię od Megreza przez gwiazdę Dubhe - dotrzemy do Kapelli - najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Woźnicy.
4. Jeżeli poprowadzimy linię przez przekątną od Megreza przez gwiazdę Merak, dojdziemy do Betelgezy z Oriona,
5. Jeżeli poprowadzimy linię od Megreza przez gwiazdę Phecda - dojdziemy do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Lwa.
5. Mała Niedźwiedzica.
Mała Niedźwiedzica, czy "Mały Wóz" to dosyć nie pozorny i trudny do wypatrzenia w całości gwiazdozbiór. Oprócz Polaris i Kochaba (jasność: ok. 2 magnitudo). Posiada bardzo słabe gwiazdy, w granicach 4-5 magnitudo.
Najjaśniejszą i najważniejszą gwiazdą jest tutaj Polaris. Nie jest to jednak tylko jedna gwiazda. Jest to układ potrójny! Układ jest oddalony od nas o ponad 400 lat świetlnych.
Główny i najjaśniejszy składnik - Polaris A to biało-żółty nadolbrzym o typie widmowym. F0Ib. Jest to gwiazda zmienna. Jest aż 37,5 raza większa od naszego Słońca. Jej dwa towarzysze - Polaris Ab (F6V) oraz Polaris B(F3V) to biało-żółte gwiazdy ciągu głównego o wielkości podobnej do naszego Słońca.
Polaris B leży w odległości ok. 18 sekund łuku od głównego składnika. Można ją wypatrzyć przez amatorski teleskop jako słabszą gwiazdę blisko Polaris A. Polaris Ab zaś jest bardzo ciasno ułożona - ok. 0,1 sekundy łuku, praktycznie nie możliwa do rozdzielenia przez amatorskie teleskopy.
 |
| Układ potrójny Polaris - wizja artysty, źródło: wikipedia.org |
Druga najjaśniejsza gwiazda to Kochab. Jest to pomarańczowy olbrzym odległy o ok. 130 lat świetlnych. Jest aż 42x większa od naszego Słońca i jest jeszcze większa niż Polaris A.
Jeżeli chcecie poznać największe znane nam gwiazdy i porównać je do naszego Słońca - odsyłam do tego posta -> POST #24
6. Odległe obiekty w Wielkiej Niedźwiedzicy.
W tym gwiazdozbiorze odnajdziemy sporo bardzo ciekawych obiektów do obserwacji amatorskim sprzętem. Galaktyka Wiatraczek (M 101) czy Galaktyki Bodego (M 81 i M82) są świetnymi celami dla posiadaczy amatorskich teleskopów.
Jeżeli utworzymy sobie trójkąt równoboczny z gwiazd: Mizar i Alkaid odnajdziemy galaktykę spiralną Messier 101, zwaną jako "Galaktyka Wiatraczek". Ujrzymy ją pod bardzo ciemnym niebem już w lornetce jako słabą plamkę. Odległa jest o ok. 20 milionów lat świetlnych i jest większa od naszej galaktyki - 170 000 lat świetlnych średnicy.
Większy teleskop, co najmniej 8-10 calowy może nam ukazać swoje struktury w postaci ramion spiralnych. Bardzo korzystne jest ustawienie tej galaktyki względem nas - ustawiona jest do nas biegunem, czyli widzimy ją "od góry". Obiekt jest dosyć trudny ze względu na swoją małą jasność powierzchniową, przez co przy jaśniejszym niebie ginie w tle nieba.
Jeśli sobie przedłużymy drugi raz odległość kątową od gwiazdy Phecda do Dubhe, odnajdziemy piękną parę galaktyk. M81 oraz M82(znana także jako galaktyka Cygaro) Oba obiekty pod ciemnym niebem odnajdziemy już w lornetce, a w teleskopie możemy podziwiać je obie w jednym polu widzenia. W większych teleskopach ujrzymy poszarpaną strukturę w galaktyce M82 a nawet dwa ramiona spiralne na M81(co najmniej 12" teleskop).
W styczniu 2014 roku na galaktyce M82 miałem okazję zaobserwować wybuch supernowej SN 2014J. Widoczna była jako słaba gwiazdka, która wraz z czasem (ok. miesiąc) zanikała. Fajne uczucie zaobserwować zjawisko, które wydarzyło się 12 milionów lat temu w odległości 12 milionów lat świetlnych stąd.
W pobliżu gwiazdy Merak odnajdziemy piękną parkę dwóch obiektów - mgławicę planetarną M97 zwaną jako Mgławica "Sowa", oraz galaktykę ustawioną do nas kantem - M108. W szerokokątnym okularze teleskopu ujrzymy oba obiekty w jednym kadrze, gdzie po jednej stronie będzie charakterystyczna, rozmyta kula, a po drugiej kreska - czyli ta galaktyka.
Przy większym powiększeniu na tle Mgławicy Sowy ujrzymy dwa pociemnienia w centrum, wyglądające właśnie jak oczy sowy, stąd potoczna nazwa mgławicy.
Niedaleko gwiazdy Phecda jest jeszcze jedna, ciekawa galaktyczka - M109. Widoczna dopiero w większym teleskopie jako słaba mgiełka.
 |
| Messier 109 - źródło: APOD NASA. |
W okolicach Wielkiego Wozu odnajdziemy też sporo galaktyk z katalogu NGC, które są w zasięgu już średnich teleskopów.
7. Głębokie Pole Hubble'a
W Wielkiej Niedźwiedzicy w pobliżu Wielkiego Wozu na obszar o średnicy ok. 2,6 minuty kątowej (czyli obszar ledwo widoczny gołym okiem, wielkości ziarnka piasku) wycelowano Kosmiczny Teleskop Hubble'a w 1995 roku. Z pozoru wydaje się to pusty obszar. Przez 10 dni między 18 a 28 grudnia 1995 roku dokonano aż 342 ekspozycji przy pomocy modułu WF-PC (Wide Field and Planetary Camera). Maleńki, pozornie pusty obszar na niebie - oto wynik tych naświetlań:
 |
| Głębokie Pole Hubble'a - na zdjęciu widzimy ok. 3000 galaktyk. W skrawku nieba tak małym, że ledwo widać go gołym okiem. |
Jeśli wam się podobało, to udostępniajcie, komentujcie, zadawajcie swoje pytania. W najbliższej przyszłości postaram się napisać drugą część o Marsie.
Pozdrawiam, McGoris :)
Zapraszam także do polubienia strony na Facebooku: facebook.com/mcastronomia
To teraz na balkon do obserwacji !!! :)
OdpowiedzUsuńCieszę się ze trafiłam na ten blog! ❤
OdpowiedzUsuńZabieram się za czytanie reszty wpisów ��
Bardzo ciekawy blog
OdpowiedzUsuńCiekawie i przystępnie wyjaśnione i pokazane.
OdpowiedzUsuńSuper blog, zachęca do dalszego poznawania błyskotek :)
OdpowiedzUsuńZgadzam się z przedmówcami :) dobra robota!
OdpowiedzUsuń