McGoris #101 - Jesienno-zimowa Droga Mleczna - równie bogaty w obiekty fragment nocnego nieba - część 1 - Gwiazdozbiór Perseusza

Co znajdziemy na tyłach naszej Galaktyki? Często niedoceniany fragment Drogi Mlecznej, gdzie znajdziemy ogromną ilość pięknych gromad otwartych oraz mgławic.
 

Wstęp

Zimą widoczna jest inna część naszej galaktyki niż latem, gdy patrzymy się w stronę centrum Drogi Mlecznej. Późną jesienią i zimą odsłania nam się słabsza część Drogi Mlecznej - nie jest ona tak jasna i spektakularna jak ta letnia. Zimą patrzymy się na krańce naszej galaktyki.

Praktycznie od gwiazdozbioru Łabędzia rozciąga się jedno z głównych ramion Drogi Mlecznej - Ramię Perseusza, a największe skupisko gwiazd i pyłu tego ramienia doświadczymy w letnio- jesiennych konstelacjach - Kasjopei, Perseusza, Woźnicy, Byka, aż do zimowych konstelacji takich jak Bliźnięta, Orion, Jednorożec czy Wielki Pies. Często niedoceniany fragment Drogi Mlecznej, gdzie odnajdziemy ogromną ilość gromad otwartych i obszarów HII.

Na jesienno-zimowym niebie ujrzymy wysoko nad horyzontem gwiazdozbiory takie jak: Perseusz, Woźnica, Byk, a nieco niżej Orion, Bliźnięta, Jednorożec oraz Wielkiego Psa. Znajdziemy tam ogromną ilość obiektów, które możemy podziwiać przez teleskop bądź lornetkę.



Gwiazdozbiór Perseusza


Perseusz jest gwiazdozbiorem widocznym prawie cały rok. Najgorzej widoczny jest późną wiosną i wczesnym latem, gdy tylko część gwiazdozbioru przemyka nisko nad północnym horyzontem. Dopiero dobrze widoczny staje się jesienią i zimą gdy pnie się wysoko nad horyzont, aż do zenitu.


Konstelację Perseusza odnajdziemy najłatwiej odnajdując na początku - Wielką Niedźwiedzicę, czy Wielki Wóz, jak wolicie. Gwiazdy Wielkiego Wozu (Megrez i Dubhe) poprowadzą do bardzo jasnej gwiazdy - Kapelli - najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Woźnicy, o której również będzie mowa. Skręcamy pod kątem ok. 100 stopni i dojdziemy do Mirfaka - najjaśniejszej gwiazdy, alfy Perseusza.

Gromada Podwójna

W gwiazdozbiorze Perseusza odnajdziemy sporą ilość bardzo atrakcyjnych gromad otwartych. Największym klejnotem i najpopularniejszym obiektem dla astronomów-amatorów jest Gromada Podwójna, znana jako h i Chi Persei, zwane także chichotkami.

Gromada Podwójna Perseusza - autor: Fred Espanak

Są to dwie gromady otwarte gwiazd położone blisko siebie. Na tyle, by były widoczne w jednym polu widzenia okularu w teleskopie. Obiekt odnajdziemy już gołym okiem jako lekkie pojaśnienie na niebie, a rozbić gromadę na pojedyncze gwiazdy można już w lornetce. Prezentują się niesamowicie pięknie w teleskopie.

Obie gromady (NGC 869 i NGC 884) znajdują się w podobnej odległości od siebie - ok. 7 500 lat świetlnych od nas.

Gromada Podwójna Perseusza znajduje się między konstelacją Kasjopei, a Perseuszem. Te dwie gromady to nie tylko jedyne obiekty, jakie znajdziemy w tej konstelacji.

Melotte 20(Mel 20)

Wspomniałem wcześniej o najjaśniejszej gwieździe Perseusza - Mirfaku. Pod ciemnym niebem dostrzeżecie, że wokół niej jest lekkie pojaśnienie. Otóż znajduje się tam piękna, rozległa gromada, w większości błękitnych, gorących gwiazd typu widmowego B, zwana Melotte 20.

Gromada Melotte 20 i Gromada Podwójna.

Pod ciemnym niebem pojedyncze gwiazdy można ujrzeć już gołym okiem. Jest to obiekt typowo lornetkowy, jest obiektem o dużej szerokości kątowej. W teleskopie nie zmieści się w całym kadrze, chyba że w najmniejszym powiększeniu (ok. 30-40x), a najpiękniej właśnie się prezentuje w szerokim kadrze i małym powiększeniu (lornetce) - szczególnie kontrastując błękitnymi gwiazdami z żółtawą gwiazdą Mirfak.

Odległość do gromady szacuje się na 557-650 lat świetlnych od Ziemi (światło tych gwiazd jest nieco zaburzone przez pył Drogi Mlecznej stąd możliwy błąd w pomiarze)

Gwiazda Mirfak, co ciekawe, oczywiście do tej gromady również należy, jest to białożółty nadolbrzym, ok. 68x większy od naszego Słońca, o typie widmowym F5Ib,  Mirfak znajduje się parędziesiąt lat świetlnych bliżej, ok. 510 lat świetlnych stąd i mimo tego, że jest to inny typ gwiazdy, to ma podobną prędkość i kierunek ruchu własnego do innych gwiazd z gromady Mel 20.

Gwiazda Delta Persei, dość daleko oddalona od Mirfaka również do gromady należy.

Oczywiście nie wszystkie gwiazdy, które widać na tle tej gromady należą do niej. Poniżej mapka gwiazd należących do gromady Melotte 20 (mają zbliżoną odległość i prędkość radialną). Inne gwiazdy wykazują inne pomiary, mają inną odległość, typ widmowy czy kierunek ruchu własnego, mimo, że wydają się do tej gromady należeć.

W gromadzie znajduje się także sporo brązowych karłów - gwiezdnych niewypałów, których temperatura była zbyt niska, by rozpocząć reakcje termojądrowe.

Gwiazdy należące do gromady Melotte 20 zaznaczone są na czerwono.

Jest jedna ciekawa rzecz. Gromada wg badań jest nawet młodsza od Plejad (M45), liczy zaledwie ok. 50-70 milionów lat. O Plejadach, które znajdują się w konstelacji Byka opowiem w następnym poście, gdzie opiszę konstelacje Woźnicy i Byka.


Messier 34 (M 34)

Nieduża, skromna gromada otwarta w konstelacji Perseusza o jasności ok. 5,5 magnitudo. Znajduje się w niej ok. 60 młodziutkich, gorących gwiazd. Doskonale widoczna jest już w lornetce i w małym teleskopie, a w bardzo dobrych warunkach widać ją nawet gołym okiem jako słabą plamkę. Często obiekt uznawany jest jako wyznacznik jakości nieba (np. przeze mnie :))

Messier 34 - autor: Ole Nielsen

Gromada Mały Skorpion (NGC 1342, Mel 21)

Jedną z mniej znanych, ale również pięknych gromad jest gromada NGC 1342 bądź Melotte 21, zwaną Gromadą Mały Skorpion. Skąd taka nazwa? Z kształtu w jakim układają się jej gwiazdy. Przypominają one właśnie konstelację Skorpiona.

Czyż nie podobne?

Gromada najlepiej prezentuje się już w małym teleskopie. W lornetce ujrzymy ją pod ciemnym niebem jako małą plamkę. Mam szkic tego obiektu. Bardzo ciekawa gromada. Jest jedna gwiazdka, która się lekko wyróżnia swoim bardziej żółtawym odcieniem. Szkic nie jest jakiś super, ale jest :P W rzeczywistości lepiej trochę wygląda.

Mgławica Kalifornia (NGC 1499)

Jedna z najbliższych (zaraz po Mgławicy Oriona (M42)) mgławic emisyjnych na naszym niebie. Niestety jest to dość trudny obiekt. Wymaga już większego teleskopu. W 8" Syncie udało mi się z trudem ją wypatrzyć jako rozległe pojaśnienie przy bardzo ciemnym i przejrzystym niebie. Obiekt ma małą jasność powierzchniową, przez co ciężko ją odciąć od tła nieba.

Mgławica oddalona jest o ok. 1500 lat świetlnych od nas i świeci słabym, czerwonym światłem pochodzących od zjonizowanego przez młodziutkie, formujące się gwiazdy wodoru.

Mgławica Kalifornia - autor: Hewholooks

Nazwę zawdzięcza podobieństwu jej kształtu do kształtu wybrzeża Kalifornii.

Obiekt trudny do wypatrzenia, ale za to łatwy do odnalezienia. Umiejscowiona jest tuż przy gwieździe Menkib (ξ Per), która widoczna jest jako błękitna, jasna gwiazdka (Była w poprzednim poście przy porównianiu temeperatur w kosmosie). Swoją drogą Ksi Persei to bardzo gorąca gwiazda, bo typu widmowego O7III ! Jej temperatura to aż 37 000 K. Odległa jest

Mgławica Kalifornia i okolice są świetną gratką dla astro-fotografów, zarówno do chwycenia jej w całym kadrze, bądź do kadrów szerokich, gdzie można chwycić obiekty wymienione wyżej w jednym kadrze.


NGC 1528 i NGC 1545 (Mini Gromada Podwójna)

Równie ciekawymi gromadami, co oryginalna Gromada Podwójna, choć nieco mniej znanymi obiektami są dwie gromady NGC 1528 i NGC 1545, które są położone obok siebie, ale sporo szerzej niż gromady h i Chi Persei.

NGC 1528 (ta większa u góry) i NGC 1545 (ta mniejsza) - Stellarium

Gromady bardzo ładnie prezentują się w okularze teleskopu. Szkoda, że ich nie na szkicowałem. Widać je mniej więcej jak na obrazku powyżej.


Algol - gwiazda zmienna zaćmieniowa.


Bardzo ciekawa gwiazda. Widoczna jest na drugim obrazku wyżej. Jest to jedna z pierwszych odkrytych gwiazd zmiennych, czyli takich, które cyklicznie zmieniają swoją jasność. W przypadku Algola mamy tutaj gwiazdę zmienną zaćmieniową - czyli taką, że mamy dwie gwiazdy w układzie - Algol Aa1 i Aa2. Z widzienia Ziemskiego widać je tak, że jedna gwiazda przechodzi, tranzytuje przed tarczą drugiej gwiazdy, co powoduje spadki jasności.

Algol jest układem potrójnym. Dwa najjaśniejsze składniki - Aa1 i Aa2 krążą wokół środka masy w odległości ok. 0.062 jednostek astronomicznych, co 2,86 dnia.

Wokół tej pary krąży jeszcze trzeci składnik - Algol Ab, jest oddalony bardziej, ok. 2,69 AU i okrąża układ do 681 ziemskich dni.

Algol ma jasność obserwowalną ok. 2,1 magnitudo. Podczas zaćmienia jednej gwiazdy przez drugą - spada ona do 3,4 magnitudo co 2,86 ziemskiego dnia.


NGC 1579 

Ciekawa mgławica refleksyjna, a także obszar HII - obszar gdzie młode, gorące błękitne gwiazdy emitując promieniowanie ultrafioletowe jonizują otaczającą mgławicę. Zwana też często Północną Mgławicą Trójlistna Koniczyna, gdzie bardzo podobna jest do mgławicy Messier 20 (Trójlistna Koniczyna), która znajduje się w konstelacji Strzelca. NGC 1579 znajduje się w odległośći ok. 2100 lat świetlnych.

Mgławice są wyglądem nieco podobne.

Obiekt jest celem głównie dla astro-fotografów. Mamy tutaj bardzo dużą gamę barw - od czerwono-różowego, po niebieski, a także widoczne na ich tle ciemne mgławice.
Do obserwacji wizualnych jest to bardzo trudny obiekt, ma on słabą jasność powierzchniową, przez co potrzebujemy dużego teleskopu, by wypatrzeć słabą mgiełkę. Nigdy nie próbowałem jej wypatrywać.

Mgławica położona jest dość daleko od głównych gwiazd konstelacji Perseusza, w stronę Woźnicy.

Na obrazku powyżej można dostrzec jeszcze trzy obiekty, których nie opisałem - IC 348, Mgławicę Embrion (NGC 1333) oraz NGC 1491.



IC 348

 Niewielka gromada otwarta leżąca obok gwiazdy Atik (Omikron Persei). Gromada otoczona jest mgławicą refleksyjną, którą uchwycić można dopiero długo naświetlanymi fotografiami.

IC 348 wraz z mgławicą refleksyjną, a także poniżej gęste, ciemne mgławice pełne gazu i pyłu.

NGC 1333 

Nieco bardziej na południe od IC 348 możemy odnaleźć kolejną mgławicę refleksyjną - NGC 1333, zwaną czasami mgławicą embrion.

NGC 1333. Źródło: wikipedia.

Piękny obszar gwiazdotwórczy zatopiony w ogromnym skupisku gazu i pyłu. W świetle widzialnym widać mało gwiazd, gdyż ich światło jest zaburzone przez ciemną mgławicę. Najwięcej gwiazd ujrzymy w podczerwieni. Jest to obiekt głównie dla astrofotografów. By ją zaobserwować wizualnie, potrzebujemy dużego teleskopu.




NGC 1491

Bardzo odległa mgławica emisyjna i obszar HII. Oddalona jest o aż 10 700 lat świetlnych. Jest obiektem dość słabym, by ją zaobserwować jako słabą mgiełkę potrzebujemy conajmniej 8-10 calowego teleskopu i bardzo przejrzystego i ciemnego nieba.

NGC 1491 - Autor: Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona

Gromada galaktyk Perseusza (Abell 426)

Jest jeszcze jeden, a właściwie kilka obiektów wartych uwagi. Jest to spora i odległa gromada galaktyk, odległa o aż 230 milionów lat świetlnych i zawiera ponad 1000 galaktyk. Kilka najjaśniejszych i największych galaktyk w tej gromadzie są w zasięgu amatorskiego teleskopu a także amatorskich fotografii.

Najjaśniejsza z nich - NGC 1275 (lub Caldwell 24, Perseusz A) ma jasność zaledwie 12,4 magnitudo. Udało mi się ją dostrzec w 8" teleskopie przy bardzo dobrych warunkach jako słabą mgiełkę. By ujrzeć więcej słabszych galaktyk, potrzebujemy co najmniej 12-calowego teleskopu.

Gromada galaktyk Perseusza. Najjaśniejsza i największa galaktyka to NGC 1275. Źródło: https://www.universetoday.com

 A poniżej cała mapka wymienionych wyżej obiektów:

W następnym poście opiszę konstelację Woźnicy oraz Byka. Tam znajdziemy ogromną ilość obiektów, które świetnie wyglądają już w niewielkim teleskopie bądź lornetce.

Jeśli się wam podobało to udostępniajcie, piszcie w komentarzach. Pozdrawiam, McGoris.

Zapraszam także do polubienia strony na Facebooku: facebook.com/mcastronomia

ZOBACZ TEŻ:

Porównanie temperatur w kosmosie - od zera bezwzględnego do najgorętszych gwiazd. 
Mars - Czerwona Planeta - Część 1/4 - Porównanie Marsa z Ziemią 
Relacja i szkice z obserwacji - 06.04.2018r.