McGoris #111 - Wiosenne obserwacje nocnego nieba - czyli cały rój galaktyk! - Część 3/4 - Konstelacja Warkocza Bereniki

Wiosna to najlepszy okres widoczności ogromnej ilości galaktyk w gwiazdozbiorze Panny, Lwa, Wielkiej Niedźwiedzicy i Warkocza Bereniki. Przedstawię wam najpiękniejsze obiekty widoczne w amatorskim teleskopie.

1. O gwiazdozbiorze.

Warkocz Bereniki to konstelacja bardzo niepozorna. Nie posiada zbyt jasnych gwiazd. Odnajdziemy go między gwiazdozbiorem Wolarza i jego najjaśniejszą gwiazdą - Arkturem, a majestatycznym Lwem, a także między Wielką Niedźwiedzicą, a Panną.
Zanim ten układ gwiazd wprowadzony został jako pełny gwiazdozbiór (przez astronoma Tycho Brahe w XVI wieku), gwiazdy te stanowiły ogon Lwa.

Pod średnim niebem, tamten obszar trochę może przypominać gwiezdną pustkę. W sumie gęstość gwiazd jest tam rzeczywiście mała. W konstelacji Warkocza Bereniki odnajdziemy punkt północnego bieguna galaktycznego - czyli jest to miejsce dokładnie ok. 90 stopni do płaszczyzny Drogi Mlecznej.
To najlepsze miejsce do obserwacji odległych galaktyk, których światło nie jest przygaszone przez gaz i pył Drogi Mlecznej.



Melotte 111

Pod ciemniejszym niebem możemy dostrzec w rejonie konstelacji lekkie pojaśnienie z majaczącymi słabo gwiazdami. To właśnie nieduża, rozległa gromada otwarta Melotte 111. Do gromady należy ok. 37 gwiazd i jest ona oddalona o ok. 280 lat świetlnych, co czyni ją trzecią, najbliższą gromadą otwartą.

Abell 1656

Chyba najciekawszy i najbardziej warty uwagi obiekt w Warkoczu Bereniki. Niestety dostępny jest głównie dla posiadaczy dużych teleskopów.

Jest to gromada galaktyk oddalona aż o 320 milionów lat świetlnych, a zatem bardzo odległa. Jest ponad 5 razy dalej niż Gromada w Pannie!
Dwie najjaśniejsze galaktyki - NGC 4889 (11,3 mag) oraz NGC 4874 (11,4 mag) są już w zasięgu 8-calowego teleskopu.

Gromada Abell 1656. Źródło: http://bf-astro.com/abell1656.htm

By zaobserwować słabszą drobnicę (jest tam sporo galaktyk o jasności poniżej 14-15 magnitudo) potrzebujemy co najmniej 12-calowego teleskopu.

Jest to bardzo masywna i bogata w galaktyki gromada. Jest w niej nawet kilka tysięcy galaktyk.

Szkic gromady galaktyk Abell 1656 z 10-calowego teleskopu. Źródło: www.deepskywatch.com Autor: Michael Vlasov

W bardzo dużych teleskopach możemy wypatrzeć nawet kilka lub kilkanaście galaktyk w jednym polu widzenia bądź nawet więcej.
Nacelować na gromadę jest nawet dość łatwo. Wystarczy wycelować w gwiazdę β Com, po czym odnaleźć w pobliżu dwie lekko żółtawe gwiazdy, po czym w tą samą stronę, odbijając lekko w lewo, aż dojdziemy do kolejnej pary gwiazd. W tamtym miejscu powinniśmy odnaleźć Abell 1656.

Jeżeli ktoś posiada 12-calowy teleskop i ma możliwość obserwacji tych galaktyk, niech ma świadomość, że patrzy się na niesamowicie odległe i nieznane światy - tysiące galaktyk, z których każda może mieć miliardy gwiazd, a większość z nich - planety. Coś pięknego.



"Pudełko (Hickson 61)"

Bardzo ładna i ciekawa grupka galaktyk. Również dostępna tylko dla większych teleskopów. 4 galaktyki ułożone są w "kwadrat", stąd nazwa "pudełko.

Hickson 61. Od lewej: NGC 4169, niżej NGC 4173, po prawej: u góry: NGC 4174 i niżej NGC 4175

Galaktyki mają jasność od 12-13,5 mag, dlatego, by je zaobserwować w pełnej okazałości potrzebujemy co najmniej 8 lub 10-calowy teleskop i bardzo ciemnego, przejrzystego nieba.

Szkic galaktyk widocznych w 18" teleskopie. Źródło: https://www.cloudynights.com/topic/378188-hickson-61-the-box/

NGC 4565 - Galaktyka Igła

Jedna z moich ulubionych galaktyk! Galaktyka jest z tego powodu wyjątkowa, gdyż jest ustawiona do nas płaszczyzną galaktyki, a zatem widać ją jako dłuuuga "igła" z pojaśnieniem w środku.

O tej galaktyce wspominałem już w poście #82 o galaktykach ustawionych do nas "kantem".

Galaktyka jest oddalona o ok. 45 milionów lat świetlnych od nas.

Galaktyka Igła(NGC 4565) - źródło: Wikipedia, autor: Ken Crawford.

Galaktyka jest do wypatrzenia już w 6-calowym teleskopie. Już w 8-calowej Syncie pod bardzo ciemnym niebem robi ogromne wrażenie. Oto mój szkic:

W większych teleskopach można dostrzec także ciemny pas pyłowy, przechodzący przez
jądro galaktyki.

M64 - Galaktyka Czarne Oko

Również niezwykłe cudo w Warkoczu Bereniki. Jest to galaktyka spiralna z bardzo charakterystyczną, bardzo gęstą otoczką z gazu i pyłu otaczającą jądro galaktyki. Oddalona jest o 17,3 mln lat świetlnych od nas.

Galaktyka M64. Źródło: NASA.

Galaktyka świetnie prezentuje się w teleskopie. Bo już w 8-calowej Syncie wypatrzymy jasną kulistą mgiełkę oraz lekkie pociemnienie blisko jądra, które jest gęstym pyłem galaktycznym. Oto mój szkic tego obiektu:

Galaktyka ma jasność 8,5 magnitudo i jest na tyle jasna i spora, że widać ją już w lornetce jako słabą, małą plamkę. Galaktykę jest łatwo odnaleźć. Wystarczy nacelować na Alfę Warkocza Bereniki - Diadem, po czym pójść na północ od niej, by odnaleźć słabszą gwiazdę 35 Com, a następnie od niej lekko odbić na wschód.

M 98, M 99 i M 100

Cofnijmy się z powrotem do Łańcucha Markariana z Panny, wymienionego w poprzednim poście i pójdźmy w przeciwną stronę - na północ. Galaktyki, które są na północ od Łańcucha Markariana są już na terenie konstelacji Warkocza Bereniki. Odnajdziemy tam trzy spore i ładne galaktyki.

Zacznijmy może od galaktyk M99(9,8 mag) i M100(9,3 mag). Obie te galaktyki są galaktykami spiralnymi ustawionymi do nas biegunem galaktycznym. Przez co najmniej 8 czy 10 calowy teleskop możemy dostrzec struktury galaktyk, czyli ich ramiona spiralne.

Szkic M99 widocznego w 8" teleskopie znanego szkicownika Jeremy'ego Pereza.

Galaktyki powinny być do wypatrzenia już przez większe lornetki. W 8-calowym teleskopie są już całkiem sporymi mgiełkami z lekko majaczącymi strukturami.

Niedaleko gwiazdy 6 Com, na zachód jest jeszcze dość ciekawa galaktyka ustawiona do nas kantem - M98. W teleskopie widoczna jest jako wydłużona, wąska. mgielna elipsa.



M53 i NGC 5053

W Warkoczu Bereniki odnajdziemy nie tylko galaktyki. Warta uwagi jest tutaj gromada kulista M53, która jest bardzo łatwa do namierzenia. Leży całkiem niedaleko gwiazdy Diadem (α Com), dzięki czemu łatwo ją odnaleźć już w lornetce lub szukaczu jako rozmytą gwiazdę.

Jest to jedna z najbardziej oddalonych od płaszczyzny naszej Galaktyki gromada kulista. Leży w odległości ok 58 000 lat świetlnych od nas i jest prawie prostopadle ustawiona do płaszczyzny Drogi Mlecznej. 
Gdyby tam była jakaś cywilizacja i patrzyła się na naszą galaktykę, widzieliby ogromny, spiralny placek - widzieliby w całej okazałości naszą galaktykę, rozciągającą się na pół nieboskłonu.

M 53. Zdjęcie z teleskopu Hubble'a.

W małych teleskopach widoczna jest jako jasna, rozmyta mgiełka, a teleskopy 6-calowe wzwyż pokażą nam już rozbicie na pojedyncze gwiazdy.

Szkic M53 z 8-calowego teleskopu. Autor: Mariano Gibaja

Niedaleko M53 jest jeszcze bardzo trudna do wypatrzenia przez teleskop gromada NGC 5053. Gromada kulista ma bardzo słabą jasność powierzchniową i ciężko odciąć ją od tła. Do jej obserwacji potrzeba minimum 8-calowego teleskopu.



Galaktyka "Parasol" - NGC 4651

Przepiękna galaktyka umiejscowiona w Warkoczu. Jest to galaktyka spiralna o jasności ok. 10,6 magnitudo, dzięki czemu jest w zasięgu już 6-calowego teleskopu. W teleskopie widać jako sporą, ładną mgiełkę. Jednak jej prawdziwe oblicze widać dopiero na długo naświetlanych fotografiach.

R. Jay GaBany - http://www.cosmotography.com/images/small_ngc4651.html

Galaktyka posiada charakterystyczny strumień materii, przypominającym parasol bądź coś podobnego do tarczy. Struktura ta składa się ze strumienia gwiazd i pyłu, które prawdopodobnie zostały oderwane grawitacyjnie z mniejszej galaktyki satelitarnej, która się zderzyła z NGC 4561 i została rozerwana.
 

M85 i NGC 4382

Bardzo ciekawa parka galaktyk blisko siebie. Są to najbardziej oddalone na północ galaktyki w gromadzie w Pannie.

 M85 (Po lewej) i NGC 3494 (po prawej) https://www.hansonastronomy.com/messier-85

M85 znajduje się dalej niż jej sąsiadka - ok. 60 milionów lat świetlnych od nas, a NGC 3494 jest ok. 39,5 mln lat świetlnych stąd.

W teleskopie ujrzymy dwie mgiełki obok siebie - jedna większa, druga mniejsza.

Szkic galaktyk, widocznych w 8" teleskopie. Autor: Jeremy Perez.

A na koniec chciałbym wam pokazać mapkę gwiazdozbioru Warkocza Bereniki z wymienionymi wyżej obiektami:

Jeśli wam się podobało, to udostępnijcie, napiszcie w komentarzu. Czy ktoś miał okazję zaobserwować któryś z obiektów? Pozdrawiam, McGoris :)

Zapraszam także do polubienia strony na Facebooku: facebook.com/mcastronomia

ZOBACZ TEŻ: 

Wiosenne obserwacje nocnego nieba - czyli cały rój galaktyk! - Część 1/4 - Konstelacja Lwa. 
Wiosenne obserwacje nocnego nieba - czyli cały rój galaktyk! - Część 2/4 - Konstelacja Panny