czwartek, 6 lutego 2020

McGoris #124 - Jesienno-zimowa Droga Mleczna - równie bogaty w obiekty fragment nocnego nieba - część 6 - Gwiazdozbiór Wielkiego Psa i Rufy

Ostatni post z serii jesienno-zimowej Drogi Mlecznej. Niedoceniony fragment nieba, gdzie odnajdziemy sporo pięknych gromad otwartych czy mgławic. Tym razem przedstawię piękną konstelację Wielkiego Psa, która swą najjaśniejszą gwiazdą - Syriuszem rozpali naszą chęć do obserwacji przy mroźnych, pogodnych nocach.



1. Wielki Pies

Syriusz

Najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Wielkiego i jednocześnie najjaśniejszą gwiazdą na nocnym niebie jest Syriusz. Jasna, biała gwiazda świecąca nad południowym horyzontem w zimowe noce, w pobliżu Oriona.

Jednak nie każdy wie, że Syriusz to układ podwójny. Wokół głównego składnika - Syriusza A (biała gwiazda ciągu głównego, 1,7x większa od Słońca) krąży biały karzeł - Syriusz B. Przy bardzo dobrej przejrzystości i seeingu można wypatrzeć go przez teleskop. Jest to jednak trudne nie tylko ze względu na bliskie położenie, ale również i w różnicy jasności dwóch obiektów.


VY Canis Majoris

Jedna z największych, znanych gwiazd znajduje się w Wielkim Psie. Do całkiem niedawna uznawana za największą, znaną gwiazdę (dopóki nie wyprzedziły ją NML Cygni i UY Scuti).


Messier 41

Bardzo ładna i jasna gromada otwarta. Odkrył ją już przed 1654 rokiem Giovanni Batista Hodierna, choć według niektórych źródeł mogła być już znana Arystotelesowi w ok. 325 r. p.n.e.

Gromada otwarta M 41. Źródło: flickr, autor: Oleg Bryzgalov

Gromadę bardzo łatwo odnaleźć. Wystarczy odnaleźć najjaśniejszą gwiazdę na niebie - Syriusza. Gromada znajduje się zaledwie 4 stopnie na południe od niego.



Pod w miarę ciemnym niebem widoczna bez problemu gołym okiem jako mgiełka. Jej kształt i rozbicie na pojedyncze gwiazdy ujrzymy już w lornetce.

M 41 składa się z ok. 100 gwiazd, rozmieszczonych na obszarze ok. 25 lat świetlnych. Od gromady dzieli nas ok. 2300 lat świetlnych i oddala się od nas z prędkością ok. 34 km/s.

Tak prezentuje się gromada w 8-calowym teleskopie. Źródło: https://www.deepskywatch.com/ autor: Michael Vlasov

Sh2-308

 Wielka, słabo świecąca mgławica w kształcie bąbla. Znajduje się w odległości ok. 8 stopni na południe od Syriusza. Zajmuje obszar odrobinkę większy niż Księżyc w pełni. Mgławica jest oddalona o 4530 lat świetlnych od nas. W centrum odnajdziemy bardzo gorącą i niestabilną gwiazdę Wolfa-Rayeta - WR 6 (lub EZ CMa).

Mgławica Sh2-308. Źródło: APOD NASA
Gwiazda widoczna jest bez problemu już w lornetce. Jednak mgławicę możemy ujrzeć dopiero przy długo naświetlanych zdjęciach. Mgławica pewnie lekko majaczy, ale dopiero w bardzo dużych teleskopach.



NGC 2359 (Hełm Thora)

Bardzo ładna i ciekawa mgławica. Obiekt nieco mniej znany. Mgławicę widać już w 8" teleskopie, jednak by ujrzeć więcej szczegółów potrzebujemy większej apertury. Jest to mgławica emisyjna, oddalona od nas aż o 15000 lat świetlnych. Swoją nazwę zawdzięcza swoim kształtem, który przypomina hełm ze skrzydlatymi bokami.

Mgławica "Hełm Thora". Autor: Martin Rusterholz in CXIELO - źródło: http://www.cxielo.ch/gallery/v/nebulae/ngc2359-09-lrgb.jpg.html?g2_imageViewsIndex=0
Mgławica składa się z materii wydmuchanej przez bardzo silny wiatr gwiazdowy, pochodzący z centralnej, bardzo gorącej gwiazdy Wolfa-Rayeta - o nazwie WR 7 (HD 56925). Tego typu gwiazdy cechują się ogromną temperaturą, sięgającą nawet kilkadziesiąt tysięcy bądź nawet ponad 100000 kelwinów.

WR 7 jest gwiazdą już bliską końca swojej ewolucji, która w przyszłości prawdopodobnie wybuchnie jako supernowa.

Mgławica NGC 2359 ma wyraźnie włóknistą strukturę i składa się w dużej mierze ze zjonizowanego tlenu (dzięki czemu zawdzięcza swój niebieski kolor).

Kształt mgławicy ujrzymy już w 10-calowym teleskopie. Jest to obiekt trudny do obserwacji, gdyż nie leży blisko jasnych gwiazd (by łatwiej obiekt odnaleźć) oraz góruje nisko nad horyzontem z naszej szerokości geograficznej (ok. 25 stopni nad horyzontem).
Obiekt ma również dość niską jasność powierzchniową i wymaga bardzo ciemnego i przejrzystego nieba. Mgławicę widziałem przez teleskop tylko raz.

Mgławicę znajdziemy gdzieś w 3/5 odległości między Alfą Monocerotis (z Jednorożca) a czubkiem głowy Psa (Gammą Canis Majoris).
NGC 2362 (Gromada Tau CMa)

 Bardzo ładna gromada otwarta. Oddalona jest o ok. 4800 lat świetlnych. Wyróżnia się bardzo jasną gwiazdą w centrum gromady - Tau Canis Majoris, która jest najjaśniejszym składnikiem gromady.

NGC 2362. Źródło: http://www.jwinman.com/starcharts/NGC%202362%20chart.htm
Gromadę łatwo odnaleźć. Centralną gwiazdę widać już gołym okiem, całkiem niedaleko gwiazdy Wezen. Idąc szukaczem w kierunku gromady, odnajdziemy po drodze jeszcze małą gromadę NGC 2354.
Położenie gromady. Stellarium.

NGC 2360 (Gromada Karoliny)

Bardzo ładna gromada otwarta. Odkryta została przez siostrę Williama Herschel'a - przez Caroline Herschel. Odległa jest o 6155 lat świetlnych. Oddalona jest o 6200 lat świetlnych i ma średnicę ok. 15 lat świetlnych.


Obiekt dość przyjemny w odbiorze, by ją odnaleźć potrzebujemy co najmniej małego teleskopu. Gromadę można użyć jako pomoc w wycelowaniu gromad M 47 i M 46, o których poniżej.


2. Rufa

Konstelacja Rufy to jedna z części ogromnego, południowego asteryzmu Statku Argonautów (w jego skład wchodzą także konstelacje Kila i Żagla). Z naszej szerokości geograficznej widoczna jest tylko część gwiazdozbioru Rufy (a dokładnie dwie gwiazdy - ξ(Ksi) oraz ρ(Ro) Puppis.


NGC 2467

 Gromada otwarta powiązana z obszarem mgławicowym HII. Odległa jest aż o 13400 lat świetlnych od nas, co patrząc po jej położeniu (na przeciwko centrum galaktyki) znajduje się na krańcu naszej Galaktyki.

 Przez teleskop możemy ujrzeć samą gromadę bez problemu, jednak by zarejestrować bardzo słabo świecącą mgławicę, potrzebne będą długo naświetlane zdjęcia. Wizualnie dostępna jest dopiero w bardzo dużych teleskopach.
Mgławica NGC 2467. Autor: Mike Keith

Messier 47 i NGC 2423

 M 47 to bardzo ładnie prezentująca się w teleskopie gromada otwarta. Oddalona jest o ok. 1600 lat świetlnych. Gromada składa się z ok. 50 gwiazd, które znajdują się na obszarze 15 lat świetlnych.

Gromada otwarta M 47. Autor: Maheder Hailesillasie
Gromadę widać już w lornetce, a w ekstremalnych warunkach nawet gołym okiem. Bardzo ładnie prezentuje się już w niewielkim teleskopie. Mam nawet szkic tej gromady. Bardzo ładnie prezentują się młodziutkie, błękitne gwiazdy.


Niedaleko M47 odnajdziemy nieco mniejszą, ale również ładną gromadę - NGC 2423.



Messier 46 i NGC 2438

Jedna z moich ulubionych i najciekawszych gromad otwartych na niebie. Niestety szkoda, że tak rzadko u mnie dostępna (nisko nad horyzontem + zaświetlenie z wyciągów narciarskich). Znajdziemy ją tuż obok wspomnianej wcześniej M 47.

Gromada oddalona jest o ok. 5400 lat świetlnych i posiada ok. 500 gwiazd w obszarze ok. 30 lat świetlnych. Większość gwiazd z tej gromady jest typu widmowego A.

 Najciekawsza nie jest sama gromada. Najlepszym "easter-eggiem" tej gromady jest jej okrągły towarzysz - NGC 2438.
Messier 46 i NGC 2438 (to niebieskie, okrągłe)
NGC 2438 to mgławica planetarna, która powstała z czerwonego olbrzyma, który podczas końca jego żywota zaczął odrzucać swoje zewnętrzne warstwy (mniej masywne gwiazdy np. Słońce tylko odrzucają zewnętrzne warstwy, tworząc tzw. mgławicę planetarną i w centrum z gwiazdy powstaje biały karzeł. Dopiero dużo bardziej masywne gwiazdy eksplodują jako supernowe).

Wizualnie mgławica widoczna jest na tle gromady M46, jednak mgławica nie ma z gromadą M 46 nic wspólnego, nie jest z nią powiązana grawitacyjnie.

Mgławica planetarna NGC 2438 znajduje się prawie 2 razy bliżej niż M 46 - w odległości ok. 2900 lat świetlnych i jest obiektem pierwszoplanowym.

 Pod ciemnym, przejrzystym niebem, w 8-calowym teleskopie widać bez problemu zarówno gromadę, jak i mgławicę planetarną. Mam nawet szkic tego obiektu:

Szkic M46. Widoczna jest też NGC 2438 jako okrągła mgiełka na tle gromady u spodku.
Jak odnaleźć gromady. Stellarium.

Messier 93

 Bardzo ładna i dość spora gromada otwarta. Oddalona jest od nas o 3600 lat świetlnych. Gromadę można wypatrzeć już w lornetce jako małą mgiełkę, jednak by oddzielić ją na pojedyncze gwiazdy, potrzebujemy co najmniej małego teleskopu.

Messier 93. Autor: Tammy Plotner, źródło: https://www.universetoday.com/48432/messier-93/
Z naszych szerokości geograficznej gromada widoczna jest nisko nad południowym horyzontem, maksymalnie 15-16 stopni.


NGC 2539 (lub Melotte 83)

 Też dość ciekawa gromada otwarta. Znajduje się tuż przy granicy z konstelacją Jednorożca. Oddalona jest o 4440 lat świetlnych.



Charakteryzuje się tym, że obok gromady znajdziemy jasną gwiazdę - 19 Puppis, o jasności 4,7 mag, którą widać nawet gołym okiem. Gromadę powinniśmy ujrzeć już w lornetce jako mgiełkę tuż przy jasnej gwieździe.


 Melotte 71 (lub Cr 155)

 Obiekt mało znany, jednak sama gromada jest bardzo ładna. Leży w odległości ok 3150 lat świetlnych. Gromadę w dobrych warunkach ujrzymy już w lornetce jako małą plamkę, jednak by rozbić gromadę na gwiazdy, potrzebujemy już teleskopu.

Melotte 71. Źródło: https://www.cloudynights.com/topic/27959-open-cluster-melotte-71/
Poniżej szkic znaleziony w Internecie:

Autor: Roger Trester
3. Podsumowanie

W regionie tych dwóch konstelacji odnajdziemy jeszcze sporo takich skupisk gwiazd. Przedstawiłem tylko te najładniejsze. Opisywanie każdej z nich zajęłoby mi wieczność.
Poniżej przedstawiam mapkę z położeniem wszystkich wymienionych obiektów:



Jako następny post przygotuję coś znacznie ciekawszego. Będzie to seria "Wielcy astronomowie". W części 1 przedstawię Edmonda Halleya i słynną kometę Halleya.
Jeśli się wam podobało to udostępniajcie, piszcie w komentarzach, dajcie znać czy udało wam się któryś z obiektów zobaczyć przez teleskop bądź sfotografować. Pozdrawiam, McGoris.

Zapraszam także do polubienia strony na Facebooku: facebook.com/mcastronomia

Autor: o

1 komentarz:

  1. Unknown8 lutego 2020 19:26

    Bardzo ciekawy wpis.Jestem początkującym obserwatorem:) a dzięki temu blogowi coraz więcej się dowiaduje.Dziękuję!!!

    OdpowiedzUsuń

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)